ناتو در دام امریکا

بررسی سیاست ناتو در افغانستان

در 4 آوریل 1949 در واشنگتن با امضای عهدنامه ای بین دوازده کشور اقیانوس اطلس، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با فرماندهی امریکا به وجود آمد. براساس سیاست «سد راه»[1] که دین آچسن، وزیر امور خارجه امریکا مبتکر آن بود، در هر جا که شوروی قصد تجاوز و توسعه ی نفوذ داشت، پیمان ناتو باید جلوی آن را می گرفت. البته محدوده ی جغرافیایی حوزه ی مأموریت های ناتو مشخص شده بود. لذا ایالات متحده برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم در آسیا و دست یابی شوروی به آب های گرم خلیج فارس و اقیانوس هند، دو پیمان منطقه ای سنتو (در جنوب و جنوب غربی) و سیتو (در شرق و جنوب شرقی روسیه) را راه اندازی کرد. با شکل گیری این دو پیمان، تنها راه شوروی برای رسیدن به آب های گرم، افغانستان بود. افغانستان راه عبور پاکستان به آسیای مرکزی، دالان اتصال ایران به تاجیکستان و گذرگاهی برای دست رسی به هند و کشمیر و دهلیزی برای نزدیک شدن شوروی به آب های گرم بود.

با سقوط رژیم پهلوی و وقوع انقلاب اسلامی، پیمان سنتو رسمیت خود را از دست داد. (عراق نیز قبلاً از آن خارج شده بود) امریکایی ها به شاه ایران و قدرت او در خلیج فارس متکی بودند. تا قبل از این، ساواک وظیفه ی رصد اوضاع افغانستان و پاکستان و گزارش آن به ایالات متحده را بر عهده داشت. فروپاشی ژاندارم منطقه و خلأ حضور ایلات متحده در آسیای مرکزی، راه را برای اتصال شوروی به آب های گرم هموار کرد. حمله ی شوروی به افغانستان در 27 دسامبر 1979 موید این مطلب است. هرچند که مبارزات مجاهدان افغان، این کشور را برای ارتش سرخ شوروی تبدیل به یک مرداب کرد.

شکست ارتش سرخ در افغانستان و انقلاب های مسالمت آمیز در اروپای شرقی در 1989، وجود مشکلات مختلف اقتصادی و سیاسی در داخل شوروی و ترغیب این کشور به جنگ ستارگان امریکا و پایین بودن قیمت نفت، موچب بروز بحران در شوروی و فروپاشی و تجزیه ی این کشور شد.    

هدف ناتو مقابله با شوروی بود که در 1991 تحقق یافت. یکی از اهداف آینده ی ناتو تجزیه ی فدراسیون روسیه است. چچن اعلام استقلال کرده است و داغستان که کانون بحران می باشد، برای روسیه خطرناک محسوب می شوند. برای همین روسیه به حضور نیروهای نظامی غرب در افغانستان تمایل نشان می دهد. القاعده کمک رسانده ی اصلی به جنگ جویان چچنی است. آمریکا و ناتو با ورود به افغانستان در ظاهر با القاعده در مبارزه هستند ولی در واقع، آمریکا از طریق القاعده و طالبان می تواند روسیه را دچار بحران تمامیت ارضی کرده و بار دیگر آن را تجزیه کند. آمریکا، آلمان و انگلستان مدیون افغان ها هستند؛ زیرا آنها ارتش سرخ شوروی را به مدت ده سال، در کشور خود زمین گیر ساختند و سبب تجزیه ی شوروی و رهایی ناتو از شر این دشمن شدند. دلیل دیگر استقرار ناتو در این کشور می تواند مقابله با بنیادگرایی اسلامی در منطقه و مهار اسلام سیاسی باشد. هدف دیگر ناتو مقابله با «سه محور اتمی و موشکی روسیه، چین، هند» می باشد. هر سه کشور، اتمی و موشکی هستند و جبهه ی واحدی در برابر غرب دارند. حال سوال اینجاست: نقش افغانستان در رابطه با رسیدن ناتو به اهداف نام برده چیست؟

افغانستان در مرکز این مثلث استراتژیک قرار گرفته و آمریکا با حضور در آن می تواند با مهار این محور در آسیای مرکزی، امنیت لازم برای احداث خطوط لوله ی نفت و گاز از آسیای مرکزی به اقیانوس هند را فراهم سازد.

پس از واقعه ی 11 سپتامبر، افغانستان کانون تروریسم بین المللی اعلام شد و امریکا با حمله به آن کشور، در 7 اکتبر 2001 حکومت طالبان را سرنگون کرد. کمتر از 24 ساعت پس از وقوع حملات 11 سپتامبر، سازمان ناتو با استناد به ماده 5 اساسنامه خود[2] ضمن محکوم کردن این حملات، حمایت خود را از ایالات متحده اعلام نمود.

اهمیت این اقدام در آن است که برای اولین بار در تاریخ پنجاه ساله ناتو به ماده 5 استناد می شد و این در حالی است که حتی در سخت ترین شرایط جنگ سرد، که در بسیاری از نقاط دنیا شاهد رویارویی دو ابرقدرت بودیم، ناتو که اساساً به منظور مقابله با اتحاد جماهیر شوروی ایجاد شده بود، به این ماده و اصل موجود در آن هرگز رجوع نکرده بود.

بر اساس این ماده، حمله به یکی از اعضا در امریکای شمالی یا اروپا، حمله به همه اعضا تلقی شده و دیگر اعضا متعهد می شوند در دفاع از عضوی که مورد حمله قرار گرفته، اقدام نمایند. بنابراین حملات تروریستی 11 سپتامبر، حمله به تمامی اعضای ناتو تلقی شده و اساس اقدامات بعدی این سازمان در حمایت از ایالات متحده واقع شد.

با استناد به ماده 5 پیمان واشنگتن، اکنون زمان آن بود که اتحاد ناتو به حمایت از عضوی برآید که مورد حمله قرار گرفته است. در نتیجه ناتو در مرداد ماه 1382 (اوت 2003) بعد از 54 سال با خروج از قلمرو مصوبه ی خود[3] به آسیا آمد.

ماموریت نیروهای ناتو/ ایساف[4] در افغانستان تا اکتبر 2003 تنها به کابل و نواحی اطراف آن محدود می شد. اما پس از مذاکرات انجام شده بین حامد کرزای، رئیس جمهور موقت افغانستان، و دبیر کل سابق ناتو، لرد رابرتسون، و طبق قطعنامه 1510 شورای امنیت، دامنه عملیات ایساف به فراتر از کابل رفت تا تمام افغانستان را در بر بگیرد. بدین ترتیب ماموریت نیروهای ناتو در قالب نیروهای بین المللی ایساف به تمام سرزمین افغانستان گسترش یافت تا منطقه ای در حدود 650000 کیلومتر مربع را در بر بگیرد.

با تصویب این قطعنامه، شورای آتلانتیک شمالی در دسامبر 2003 از ستاد فرماندهی نیروهای متحد ناتو در اروپا خواست تا برنامه ای زمان بندی شده و مرحله به مرحله برای گسترش حضور ناتو در افغانستان تهیه نماید. بر این اساس، برنامه گسترش حضور ایساف در تمامی نقاط افغانستان در سه مرحله و طی سال های 2003 تا 2006 انجام شد:

مرحله اول: در دسامبر 2003 شورای آتلانتیک شمالی با گسترش دامنه حضور نیروها به سمت شمال موافقت کرد. این مرحله در اکتبر 2004 به اتمام رسید.

مرحله دوم: ناتو در فوریه 2005 گسترش ایساف به غرب را اعلام کرد. این مرحله در سپتامبر 2005 به پایان رسید.

مراحل سوم: حضور نیروها در جنوب در 31 جولای 2006 آغاز شد. این طرح زمانی که قوای ایساف، فرماندهی مناطق جنوبی را از نیروهای ائتلاف به رهبری امریکا تحویل گرفت به اجرا درآمد. در این زمان تعداد تیم های بازسازی منطقه ای تحت فرماندهی ناتو / ایساف به 13 پایگاه در شمال، غرب و جنوب افغانستان رسیده بودند که تقریباً سه چهارم خاک افغانستان را پوشش می دادند.

مرحله چهارم: آخرین مرحله از گسترش نیروهای ایساف به سمت شرق بود که در 5 اکتبر 2006 اجرا شد.[5]

پس از برگزاری کنفرانس لندن در ژانویه و فوریه 2006، فعالیت نیروهای بین المللی ایساف تحت مدیریت ناتو ادامه خواهد یافت. هم چنین ناتو یک نمایندگی ارشد غیر نظامی را نیز برای بررسی توسعه و جنبه های نظامی و سیاسی تعهدات کشورهای خارجی و نهادهای بین المللی در قبال افغانستان ایجاد کرده است.

سران سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) صراحتاً اعلام کرده اند نیروهای آنها در افغانستان درگیر مبارزه با تروریسم نخواهند شد، اما توافق کرده اند که با کمک به بازسازی و تقویت حاکمیت دولت مرکزی افغانستان در جنوب این کشور، با گروه های مخل امنیت و ثبات، مبارزه خواهند کرد. تأمین امنیت، تقویت حاکمیت دولت مرکزی افغانستان و کمک به بازسازی سه وظیفه ی اصلی است که در رأس اهداف و تعهدات ناتو درافغانستان قرار دارد.[6]

در نتیجه پیش بینی می شود از این پس، تقسیم کاری توافقی میان فرماندهی مستقل نیروهای امریکایی و نیروهای ناتو شکل گیرد. تلاش برای مبارزه با تروریسم، وظیفه ی نیروهای ایالات متحده و فرماندهی و هدایت تیم های بازسازی منطقه ای و تقویت اردوی ملی (ارتش) وظایف ناتو. ناتو ترجیح می دهد نقشی امنیتی داشته باشد تا نقشی نظامی.

ناتو و اعضای اروپایی اش همیشه سرباز ایالات متحده بوده اند. چه در دوره ی جنگ سرد و چه در زمان حاضر. حتی همین الآن که آلمان و فرانسه می کوشند تا ناتو را به شکل مستقل از ایالات متحده مدیریت کنند. ناتو همیشه ی تاریخش در دام امریکا بوده است.

دی 1389